Είναι κατεχόμενη κωμόπολη της Κύπρου, 12 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Λευκωσίας. Είναι ανεξάρτητος Δήμος της επαρχίας Λευκωσίας και από το 2005 αδελφοποιημένος με το Δήμο Αιγάλεω Αττικής.
Η Κυθρέα είναι κτισμένη πάνω στα ερειπία της αρχαίας πόλης των Χύτρων και είναι κατάσπαρτη από εκκλησίες. Από αυτές οι πιο αξιοσημείωτες είναι του Αγίου Ανδρονίκου, της Παναγίας της Χαρδακιώτισσας, της Αγίας Άννας, με εικονοστάσι και εικόνα της Παναγίας που χρονολογούνται στο 17ο αιώνα και της Αγίας Μαρίνας. Έχει 6 ενορίες που περιλαμβάνουν τη Χρυσίδα, τον Άγιο Ανδρόνικο, την Αγία Μαρίνα, τη Χαρδκιώτισσα, τον Άγιο Γεώργιο και τη Συρκανιά.
Το 1833 ανασκαφές έφεραν στο φως τον αρχαίο ναό της Παφίας Αφροδίτης ενώ στη θέση Άγιος Δημητριανός ανακαλύφθηκαν τάφοι, αγγεία, επιγραφή καθώς και άγαλμα του Σεπτίμιου Σεβίρου. Στην ανατολική πλευρά της Κυθραίας, βρέθηκε νεκρόπολη της Νεότερης και Μέσης Χάλκινης Εποχής ενώ άλλη νεκρόπολη ανακαλύφθηκε και στη θέση Χαλήπαση. Κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών και έπειτα, από τις καταστροφές που υπέστησαν οι Χύτροι, άρχισε να αναπτύσσεται σταδιακά η Κυθρέα.
Το 1765 οι αλευρόμυλοι και τα υδραγωγεία της Κυθρέας υπέστησαν φθορές εξαιτίας εξέγερσης μουσουλμάνων κατά του διοικητή της Κύπρου Τζηλ Οσμάν. Το 1865 ιδρύθηκε το πρώτο σχολείο της Κυθρέας, στην περιοχή της Χαρδακιώτισσας ενώ τρία χρόνια μετά, ξεκίνησε τη λειτουργία του και δεύτερο σχολείο στον Άγιο Ανδρόνικο. Αργότερα επί Αγγλοκρατίας, ιδρύθηκαν σταδιακά και άλλα σχολεία. Πλειοψηφία των κατοίκων της ήταν Ελληνοκύπριοι ενώ υπήρχαν και ολιγάριθμοι Τουρκοκύπριοι
Η πηγή του Κεφαλόβρυσου παρείχε νερό για ύδρευση και άρδευση όχι μόνο για την Κυθρέα αλλά και για τα γειτονικά χωριά, καθώς και τα χωριά της Μεσαορίας, αφού ήταν η μεγαλύτερη πηγή νερού της Κύπρου. Ο Κεφαλόβρυσος βρίσκεται περί τα 3 χμ. βόρεια του χωριού. Η πηγή, που βρίσκεται σε υψόμετρο 264 μέτρων περίπου, διαδραμάτισε πριν από την τουρκική εισβολή σημαντικό ρόλο στην όλη οικονομική ανάπτυξη και ευημερία της περιοχής Κυθρέας. Η μέση ημερήσια παροχή του κεφαλόβρυσου κατά την περίοδο 1945-1971 ήταν 13.000 μ3 νερού. Από αυτά, 680 μ3 περίπου χρησιμοποιούνταν για την υδατοπρομήθεια της Κυθρέας και των γύρω χωριών και άλλα 650-1.000 μ νερού για την ύδρευση ορισμένων χωριών της Μεσαορίας. Η υπόλοιπη παροχή νερού χρησιμοποιούνταν για σκοπούς άρδευσης των κήπων των εσπεριδοειδών και άλλων αρδευομένων καλλιεργειών της Κυθρέας. Σύμφωνα με την παράδοση το νερό πήγαζε από τη Μικρά Ασία, ενώ είναι επιστημονικά παραδεκτό ότι το νερό της πηγής προερχόταν από υπόγειες δεξαμενές της περιοχής.
Μετά την κατάληψη της Κυθρέας, από τους Τούρκους, ο Κεφαλόβρυσος στέρεψε, οι εκκλησιές κατέρρευσαν, βεβηλώθηκαν ή μετατράπηκαν σε τζαμιά. Τίποτε δεν υπάρχει που να θυμίζει την όμορφη καταπράσινη κωμόπολη που άφησαν πίσω τους οι κάτοικοι το 1974.
Αφήστε σχόλιο