H ονομασία ρήγαινα, χωρίς αμφιβολία είναι μεσαιωνική, από τον καιρό της φραγκοκρατίας. Της εποχής δηλαδή, κατά την οποία η Κύπρος ήταν φράγκικο βασίλειο, οπότε είχε και ρηγάδες και ρήγαινες. Ο λαός αυτούς τους ξένους μονάρχες, τους Λουζινιανούς, ποτέ δεν τους ονόμασε Βασιλιάδες. Ούτε και στα χρονικά αναφέρονται ως βασιλιάδες και βασίλισσες. Αντίθετα, ονομάζονταν ρήγες και ρήγαινες, που ούτως ή άλλως σημαίνει βασιλιάδες και βασίλισσες. Όμως, στις συνειδήσεις του λαού, η διαφορά ήταν τεράστια: βασιλιάς ήταν πάντοτε ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης. Αντίθετα, κανένας Λουζινιανός δεν υπήρξε ποτέ βασιλεύς. Αυτός ήταν πάντοτε ρήγας.
ΑΓΙΟΣ ΙΛΑΡΙΩΝΑΣ
Οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά της ΡΗΓΑΙΝΑΣ της Κύπρου ποικίλλουν. Άλλοτε καλόκαρδη, άλλοτε σκληρή και εκδικητική, άλλοτε μαχητική και αγωνίστρια, άλλοτε πάλι αδύναμη και απροστάτευτη, συνήθως κατοικεί σε υψηλές κορφές ή αποτραβιέται σε απόμερες σπηλιές. Είναι όμως πάντοτε υπερβολικά όμορφη, υπερήφανη και ανεξιχνίαστη. Δεν έχει όνομα. Όλοι τη γνωρίζουν ως ρήγαινα, βασίλισσα δηλαδή. Κατά κανόνα είναι πολύ πλούσια και έχει κρυμμένους θησαυρούς, που πολλοί προσπάθησαν στο παρελθόν να βρουν – αλλά μάταια.
Σχετίζεται όχι μόνο με το Διγενή αλλά και με άλλα θρυλικά πρόσωπα. Πολλά μεσαιωνικά κτίρια αποδίδονται στη Ρήγαινα, κάστρα, πύργοι, σπηλιές, εκκλησιές, ακόμα και χωριά, σε όλη την Κύπρο υπάρχει μια παράδοση για τη ρήγαινα. Όλα τα φρούρια αποδίδονται στη Ρήγαινα. Πολλές ονομασίες χωριών αποδίδονται στη Ρήγαινα, Κυρά, Πύργος από κάποιον πύργο που είχε στην περιοχή.
ΑΓΙΟΣ ΙΛΑΡΙΩΝΑΣ
Στη Ρήγαινα αποδίδονται και τα κάστρα του Πενταδάκτυλου, Άγιος Ιλαρίωνας, Καντάρας και το Βουφαβέντο. Σύμφωνα με την παράδοση για το χτίσιμο του κάστρου του Αγ. Ιλαρίωνα επέβλεπε η ίδια η Ρήγαινα. Καθισμένη πάνω σ’ ένα ψηλό βράχο, παρακολουθούσε τους σκλάβους που μετέφεραν τα υλικά. Από τα χαράματα ως το βράδυ δεν μπορούσαν να πάρουν ανάσα. Τους έμπηγε τις φωνές, κι ας δούλευαν χωρίς να πληρώνονται.
ΚΑΝΤΑΡΑ
Όταν τέλειωσε το χτίσιμο η άκαρδη Ρήγαινα πήγε και κάθισε σ’ ένα πελώριο δωμάτιο, που βρισκόταν στη δυτική πλευρά του κάστρου. Το παράθυρο του δωματίου αυτού άνοιγε σ’ ένα θεόρατο γκρεμό. Στην πόρτα του δωματίου έβαλε στρατιώτες με διαταγή να φωνάζουν έναν – έναν τους εργάτες να μπαίνουν μέσα τάχα για «μπαξίσι». Κανένας δε γύριζε πίσω. Η άκαρδη Ρήγαινα είχε δίπλα της στρατιώτες που τους πρόσταξε και ρίχναν τους εργάτες από το παράθυρο στον τεράστιο εκείνο γκρεμό. Έτσι τους θανάτωσε όλους γιατί δεν ήθελε να βγει κανένας απ΄αυτούς έξω ζωντανός και να προδώσει το σχέδιο και τους κρυψώνες του κάστρου.
ΒΟΥΦΑΒΕΝΤΟ
Με την κυριαρχία των Βενετών το 1489, τα ορεινά κάστρα του Αγίου Ιλαρίωνα, της Καντάρας και του Βουφαβέντο κατεδαφίστηκαν για να μην υπάρχει ο κίνδυνος κατάληψής τους από τους εχθρούς.
